جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله شر که قرنهاست ذهن متفکران زیادی را به خود مشغول داشته در این دوران نیز یکی از مسائل بسیار مهم و بحث انگیز است. نویسنده این رساله نیز در حد بضاعت خود به بررسی بخشی از این مساله مهم پرداخته است. بحث و کنکاش در این مساله با سوالی تحت عنوان چرا در عالم شر وجود دارد؟ شروع شده و در پی آن به بررسی پرسشهای جزئی تری در این باره پرداخته است؛ بررسی این مطلب با تقسیم شدن موضوع به مساله تصادم شرور با چهار اصل مهم یعنی توحید، حکمت الهی، عدل الهی و نظام احسن. تحت عناوین شرور و توحید در خالقیت، شرور و حکمت خداوند، شرور و عدل الهی، شرور و نظام احسن آغاز شده و در هر مساله ای ضمن بررسی مطلب به بیان پاسخهای آن براساس حکمت متعالیه پرداخته شده است. شایان توجه است که صدرالمتالهین این مباحث را بطور منظم و با سیری منطقی در آثار خویش مطرح نفرموده و اگر حسنی در این تبویب و تنظیم هست حاصل تلاش نگارنده است.

پژوهش حاضر به منظور ارائه و تطبیق دیدگاه شیخ اشراق و علامه طباطبایی در باب مسئله‌ی مفاهیم اعتباری تدوین یافته است.با توجه به اینکه شناخت مفاهیم اعتباری و تفکیک آنها از مفاهیم حقیقی در مباحث فلسفی جایگاه مهمی دارد و در عملکرد ذهن بسیار موثر است، این پژوهش در نظر دارد که به ارائه و تطبیق دیدگاه این دو فیلسوف اسلامی در باب مفاهیم اعتباری بپردازد. برای این منظور، سعی شده است که بعد از بیان دیدگاه سهروردی و علامه طباطبایی، در باب تعریف و تقسیم‌بندی مفاهیم حقیقی و اعتباری، نحوه‌ی وجود این مفاهیم در خارج و ذهن، ملاک صدق و مطابقت مفاهیم حقیقی و اعتباری، مصادیق مفاهیم اعتباری و...، به تطبیق دیدگاه این دو فیلسوف در باب مسائل ذکر شده، پرداخته شود.مباحث مطرح شده در این رساله، روشن می‌سازد که هر دو فیلسوف به شناخت مفاهیم اعتباری و تمایز آنها از مفاهیم حقیقی، دست یافته‌اند. اما سهروردی، تقسیمی درباره‌ی مفاهیم اعتباری ارائه نداده و مفاهیم فلسفی و منطقی را در یک ردیف آورده است؛ به همین سبب، احکام مفاهیم منطقی را بر مفاهیم فلسفی بار کرده است؛ لیکن علامه، تقسیماتی را در مفاهیم اعتباری طرح می‌کند و مفاهیم فلسفی و منطقی را در دو گروه جداگانه قرار می‌دهد؛ لذا احکام آنها را از یکدیگر متمایز می‌کند. اختلاف دیدگاه این دو فیلسوف در بحث مفاهیم اعتباری، منجر به اختلافات دیگری در سایر مسائل فلسفی شده است. از جمله‌ی این مسائل، می‌توان به بحث «اصالت و اعتباریت وجود یا ماهیت» اشاره کرد. سهروردی یکی از مصادیق مفاهیم اعتباری را «وجود» می‌داند و این دیدگاه، منجر می‌شود که به او نسبت اصالت ماهوی بدهند؛ لیکن علامه تنها مفهوم «وجود» را اعتباری می‌داند؛ اما مصادیق آن را اصیل می‌شمارد و برای آن حقیقتی در خارج قائل است؛ از این‌ رو، او قائل به اصالت وجود و اعتباریت ماهیتمی‌شود.واژگان کلیدی: مفاهیم اعتباری، معقول ثانی، سهروردی، فلسفه اشراق، حکمت متعالیه.

چکیده خداوند در قرآن، به آیات و نشانه های متعدد خود اشاره می کند. در گفتمان قرآنی علاوه بر اینکه تمام هستی به مثابه آیه دانسته شده است، تمامی رخ داد های غیرمتعارف، اعم از اینکه در زمان انبیاء یا غیر آن بوده اند، آیات الهی نامیده شده اند. کارکرد خداشناسانه تمام آیات الهی را از خلال فقره های قرآنی که خداوند آنها را آیات الهی می خواند، به روشنی می توان دریافت.به علاوه قرآن نشانه صدق و حقانیت خود را در تصدیق کتب انبیاء پیشین هم چون حضرت موسی و عیسی (ع) اعلام نموده است و خطاب به معاندان، گواهی خداوند را بر رسالت حضرت محمد (ص) کافی دانسته است.هم‌چنین آیات ناظر بر رسالت انبیاء، خبر از وحدت در پیام رسالت آنها و یکسانی وحی می دهد ونزول آیات الهی در زمان انبیاء را تنها به اذن الهی منوط می داند. البته باید گفت مولفه های خاصی برای نزول این دسته از آیات الهی در قرآن تعریف نشده است تا بتوان آنها در دسته ای جداگانه قرار داد. این پژوهش پس از بررسی گفتمان آیه محور قرآن، گفتمان پساقرآنی در باب اعجاز را مورد بررسی قرار داده است و موضوعات برجسته هر قرن در بحث اعجاز رااز میان تالیفات گوناگون ، مشخص کرده است. عصاره این مباحث، نشان‌گر آن است که برخی آیات الهی که در زمان انبیاء که به اذن خداوند صورت گرفته‌اند، در گفتمان پساقرآنی با کارکردی پیامبرشناسانه تعریف شده اند که ضمن اشتراک در برخی مولفه‌ها، در مجموع بر سر اضلاع چارچوب اندیشه اعجاز، توافق کلی میان متکلمان در این حوزه وجود ندارد.مقایسه اندیشه اعجاز در دو گفتمان قرآنی و پساقرآنی، برای نشان دادن نقاط اشتراک و افتراق بوده است.از آن جا که مباحث اعجاز در گفتمان قرآنی عمدتاً به قرآن به عنوان معجزه پیامبر خاتم (ص) معطوف شده است، مقایسه دو گفتمان نیز بر مباحث اعجاز پیرامون قرآن، آیات تحدی و وجوه اعجاز، تمرکز یافته است و مباحث پر تکرار در حاشیه بحث اعجاز چون اتحاد دلیل و مدلول، معجزات حسی و عقلی و تناسب اعجاز انبیاء با زمان، مورد بازخوانی قرار گرفته‌اند.کلید واژه‌ها: آیه، اعجاز، پساقرآنی، گفتمان.

سیر نزولی آیات در بردارنده دستورهایی به مسلمانان جهت چگونگی رفتار با اهل کتاب است، این دستورات از پیشی گرفتن مدارا بر شدت در رفتار با اهل کتاب حکایت دارد. دستور به رفتارهای مداراجویانه را می توان در فرمان به مجادله احسن و گفت و گوی مسالمت آمیز، فراخوانی به مشترکات دینی در آیات قرآن کریم یافت و نظرات سه مفسر معاصر یعنی طباطبایی، رشیدرضا و دروزه در زمینه مدارا و جدال احسن دارای وجوه مشترک می باشد. پس از طی دوران مدارا برخورد قرآن متفاوت می گردد به گونه ای که فرمان به پیروی نکردن و دوست نگرفتن از آنان صادر شده که طباطبایی اذعان دارد مراد از ولایت دوستی است، اما رشیدرضا و دروزه عدم هم پیمانی تفسیر کرده اند، و سرانجام دستور رویارویی و فرمان جهاد با اهل کتاب و دریافت جزیه صادر می گردد. که در این رابطه طباطبایی حق حیات و آزادی را تنها تحت حکومت اسلامی و خضوع در برابر آن به رسمیت می شناسد و معتقد است اهل کتاب به دلیل انحراف از اصل توحید در مسیر خلاف فطرت گام برداشته و دچار شرک هستند و نهایتا باید میان جنگ، پذیرش اسلام و یا پرداخت جزیه یکی را برگزینند. ایشان به خروج پیروان ادیان توحیدی از دایره آزادی و سلب حق حیات ایشان معتقد است و توحید و شرک را تضادی آشتی ناپذیر می داند. اما در نگاه رشیدرضا مفسر اصلاح گر، جهاد صرفا دفع تجاوز و رفع فتنه و مانع از اعمال فشار و اکراه انسان ها و تضمین آزادی در پذیرش دین است نه وادار کردن دیگر ادیان به پذیرش اسلام. و تاکید بسیاری بر آزادی عقیده دارد، ایشان حق انسان ها را به رسمیت شناخته و معتقد است که در انتخاب دین و پیروی از هر آیینی مختار هستند. دروزه جهاد مشروع را جهادی می داند که جنبه تدافعی داشته باشد و مسلمانان تحت هیچ شرایطی به ادامه جنگ تا اسلام آوردن دشمنان فرمان نیافته اند مگر این که دشمن قصد تجاوز و آزار داشته باشد، وی عمیقا به آزادی مذهب در حکومت معتقد است و جهاد را تنها با گروه متجاوز اهل کتاب جایز می داند.

چکیدهدر سده چهاردهم هجری، مجموعه‏ای از عوامل دست به دست هم داد و جهان اسلام را به دوران ضعف و عقب‏ماندگی کشاند. اوضاع بحرانی جهان اسلام بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی و تجزیه و مستعمره شدن جهان اسلام، استبداد و فساد داخلی و شیوع اوهام و خرافات در جوامع اسلامی، متفکّران اسلامی را از ارائه رویکردها و راه‏حل‏های متفاوت برای خروج مسلمانان از ضعف و عقب‏ماندگی ناگزیر نمود. ایده بازگشت به قرآن از جمله این رویکردها در بهبود اوضاع جهان اسلام است که در چالش سنّت و مدرنیته به عنوان دیگر رویکردهای مطرح در نجات جوامع اسلامی از عقب‏ماندگی شکل گرفت. ایده بازگشت به قرآن اندیشه‏ای نص‏محور و درون‏دینی است که با اعتقاد به جامعیّت و خودکفایی قرآن، راه‏حل معضلات و مشکلات سیاسی – اجتماعی جهان اسلام را در بازگشت بازفهمانه به قرآن می‏داند و از همین دیدگاه، جریان‏های حاضر در حل بحران جهان اسلام یعنی تجدّد و سنّت‏گرایی را رد می‏کند. اشخاص مختلفی در سراسر جهان اسلام، این ایده را سرلوحه برنامه‏های اصلاحی خود، جهت پیشرفت جوامع اسلامی قرار دادند. لذا این پژوهش در صدد است با مبنا قرار دادن روش‏شناسی استیوارت هیوز که در آن واقعیّت‏های سیاسی و اجتماعی با شکل‌گیری فکر و اندیشه یک نوع رابطه تعاملی دارند، به واکاوی ماهیّت و دلایل شکل‏گیری ایده بازگشت به قرآن در اندیشه تنی چند از پیشگامان این جریان اصلاحی یعنی عبده، اقبال لاهوری، مودودی و سیّد قطب بپردازد. این متفکّران قرآن‏پژوه، هر کدام بسته به نوع خوانش خود از اسلام و تدبّرات قرآن‏پژوهانه، در صدد عرضه مشکلات و معضلات موجود به قرآن هستند، تا از این طریق پاسخ‏های خود را از قرآن طلب کنند. نگاه کاربردی به قرآن، محوریّت توحید، وحدت، گسست از سنّت‏های تفسیری گذشته، خرافه‏زدایی از اسلام، اصلاحات دینی و برپایی حکومت قرآنی از شاخصه‏های مهم و مشترک بازگشت به قرآن محسوب می‏شود.کلیدواژه‏ها: اقبال، بازگشت به قرآن، جهان اسلام، سیّد قطب، عبده، مودودی.

چکیده در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که بر وفق ظهور اولیه‌ی آن‌ها، مسأله‌ رویت خداوند قابل استنباط است، عموم مفسّران اهل سنّت نیز این آیات را به ظاهر تفسیر کرده‌اند و به دلالت آن‌ها بر رویت خداوند در جهان آخرت قائل گشته‌اند. ایشان معتقدند رویت خدادر آخرت بدون جهت و بلاکیف صورت می‌گیرد، مفسّران مورد پژوهش، طبری، فخر رازی، قرطبی، ابن کثیر، شوکانی، آلوسی و ابن عاشور هستند، ایشان برای اثبات مدّعای خود به روایات واقوالی از پیامبر (ص) و صحابه نیز استناد کرده‌اند، مصدر بسیاری از روایات مزبورکتب صحیح اهل سنت است، صاحبان این کتب از نظر کلامی به فرقه اهل حدیث تعلق دارند. در بین مفسّران فخر رازی قائل به رویت پیامبر (ص) در شب معراج است. ابن‌کثیر نیز احادیثی مبنی بر رویت خدا در خواب نقل کرده و بر آن است که پیامبر (ص) در خواب خدا را رویت کرد، آلوسی هم معتقد است که خود، خدا را سه بار در خواب رویت کرده است. رویت خدا با چشم ظاهر می‌تواندکمال مطلق او را به چالش بکشد و منافی خداشناسی اصیل قلمداد گردد. این رو، در این پژوهش روایات مویّد انگاره رویت خدا از نظر سند و متن مورد بررسی قرار گرفته است، در بررسی سندی، مشکلات این احادیث از دیدگاه علمای رجال اهل سنّت بیان شده است، ایشان تعابیری نظیر «ضعیف»، «مدلّس»، «کذّاب»، «متروک‌ الحدیث» و ... را درباره بعضی از راویان این احادیث به‌کار برده‌اند. در متن روایات، گاه اضطراب و تعارض آشکار دیده می‌شود.به علاوه در تفاسیر مزبور، گاه برخی از آیات نظیر"للَّذین أحسنوا الحسنی و الزِّیاده" که بر رویت خدا دلالت ندارند موافق رویت تفسیر شده‌اند.کلید واژه هاحدیث، سند، متن، تفسیر، رویت خدا، انسان واری خدا

نوشتار حاضر به بررسی تفسیر آیات مرتبط با عصمت انبیاء در دو تفسیر مهم اهل سنت یعنی تفاسیر جامع البیان طبری متعلق به قرن چهارم هجری و روح المعانی آلوسی مربوط به قرن سیزدهم می‌پردازد. در این پژوهش سعی شده نظرات این دو مفسر متقدم و متأخر اهل سنت، در آیاتی که با عصمت انبیاء در ارتباط است، به شیوه‌ی توصیفی تحلیلی مقایسه و بررسی شود. این دیدگاه‌ها ذیل دو فصل اشتراکات و اختلافات تفسیری مربوط به بحث عصمت انبیاء دسته بندی شده است.کلمات کلیدی: آلوسی، پیامبران، جامع البیان، روح المعانی، طبری، عصمت.

تا امروز و پس از گذشته قرن‌ها از میلاد مبارکپیشوای مذهب جعفری امام ششم شیعیان حضرت جعفر صادق(ع) در سال 82 هـ ق بیش از 220 عنوان کتاب‌ارزشمندبه زبان‌های عربی و فارسی درباره سیره رفتاری و عملی این امام بزرگوار نگاشته شده است.از جمله این آثار می‌توان به کتاب ارزشمند الامام الصادق ضمیر المعادلات نویسنده توانای لبنانی مسیحی یاد کرد که به حق با وجود این‌که مذهب او مسیحیت بوده است اما در باب شیعه و ائمه معصوم(ع) بسیار توانا قلم زده است.این کتاب در سه فصل بیانی از سیره امام زین العابدین و امام باقر(ع)و زندگی امام صادق(ع)از روز تولد تا درس گرفتن از پدربزرگ و پدر، آماده شدن برای اداره دانشگاهی که امام باقر برپا کرده و تربیت شاگردان توانمند و برجسته را تا روز شهادت ایشان در خود دارد.سلیمان کتانی با قلم ارزشمند خود با بیانی بسیار زیبا و تشبیهاتی دل‌نواز حوادث را به تصویر می‌کشد و به حق طی این نگاشته اندک از دریای زندگی پربار امام بسیار نیک، برمی‌گیرد و می‌نگارد تا خواننده به زیبایی با این چهره برجسته امامت آشنا شود. اما تلاش ما از پی ترجمه این کتاب ارزشمند بر آن است تا خواننده فارسی زبان مشتاق به اهل بیت نیز بتواند در قالب واژگانی زیبا با امام آشنا شود. امید است که این ترجمه توانسته باشد قلم زیبای این نگارنده توانا را بیان کند.

امام حسین(ع) شخصیتی والا در بین برگزیدگان الهی و اسوه‌ای بی‌نظیر در طول تاریخ بشریت است؛ بطوری‌که پیروان ادیان و مذاهب گوناگون، مجذوب شخصیت عزتمند و آزادی‌خواه ایشان شده‌اند. بسیاری از ادیبان، ذکر فضایل و سخن از قیام و نهضت ایشان را درونمایه‌ی نوشته‌های خود نموده‌اند.در زبان عربی، از همان آغاز، پس از حادثه‌ی کربلا، چکامه‌ها و مرثیه‌های سوزناک در ترسیم نهضت کربلا، سروده شد، شاعران اهل سنت نیز از این امر مستثنی نبوده و هر کدام به قدر توان و درک خویش صادقانه ارادت و محبت خود را ابراز داشته‌اند و در ابعاد مختلف از شخصیت، پایداری، حق‌طلبی، مصیبات امام و خانواده‌ی ایشان سخن گفته‌اند. آنان هم‌چون شاعران شیعه از بیان هیچ‌یک از کرامات و فضایل حضرت و همچنین عظمت قیام عاشورا فروگذار نبودند. در هر حال این پژوهش در حوزه ادبیات دینی با هدف آشنایی با سروده‌های شاعران اهل سنت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و شاعرانی همچون امام شافعی، ابن ابی الحدید، ابن سناء الملک، شبراوی، العمری و... همچنین شاعران معاصر از جمله علائلی، احمد شوقی، زکی المحاسنی، سیاب و... در سروده‌هایی زیبا و مرثیه‌هایی جانگداز، احساسات عمیق خود را هویدا ساخته‌اند و این اشعار به دلیل دارا بودن معانی بلند و زیبا به لحاظ تاریخی و ادبی، بسیار ارزشمند می‌باشند.

مدح و منقبت اهل بیت (علیهم السلام) همواره مورد توجه شاعران و ادیبان قرار گرفته است. بسیاری از شاعران در پرداختن به این شیوه از آیات قرآن و روایات بهره برده‌اند و به فراز‌های مهم زندگی این بزرگواران اشاره کرده‌اند. شیخ هاشم کعبی از جمله‌ی این شاعران است که شعر خود را به نام مبارک چهارده معصوم (علیهم السلام) زینت بخشیده و آن را از روی اعتقادات عمیق و ارادتی خالصانه انجام داده است. از آن‌جا که بیشتر اشعار این شاعر گرانقدر در مدح، منقبت و رثای اهل بیت به خصوص رثای امام حسین (ع) و تبیین واقعه‌ی کربلاست،‌ وی را شاعر اهل بیت نامیده‌اند. کعبی در اشعارش به موضوعاتی از قبیل غصب خلافت، حدیث منزلت، ولایت امام علی (علیه السلام) و ...اشاره نموده است. همچنین در دیوان وی ابیات قابل ملاحظه‌ای است که به ظهور مهدی موعود (عج) اختصاص یافته؛ که خواهد آمد و انتقام فاجعه‌ی کربلا را خواهد گرفت. ناگفته نماند دیوان این شاعر فرهیخته، از لحاظ ساختار و اسلوب، از جایگاه بالایی بر‌خوردار بوده است. از سوی دیگر، شاعر به تمام اغراض شعری مرسوم و معمول روزگارش همچون مدح، فخر، رثا، حماسه، غزل و ... پرداخته و در بیشتر آن‌ها دستی توانا داشته،وی همچنین در سرودن شعر، از توریه،‌ ضرب المثل، تشبیه، جناس و غیره بهره برده، به گونه‌ای که باید گفت، شعر وی آراسته به متانت ترکیب، جزالت لفظ و روانی و یکپارچگی است. اما نگارنده در این پژوهش برآن است تا به شرح و تحلیل موضوعی و محتوایی اشعار وی بپردازد و از خلال آن به گوشه‌ای از فضایل این بزرگواران اشاره کند.